Spreekwoorden: A

A fortiori
"Sterker nog..."
Ago ergo sum
"ik handel, dus ik besta"
A posteriori
"Achteraf gedacht" of "Vanuit de ervaring"
A priori
"Van vroeger" of "Vóór de zintuigelijke waarneming"
A mari usque ad mare
"Van zee tot zee" (Het motto van Canada, afkomstig uit Psalm 71(72), V.8)
Absentem laedit, qui cum ebrio litigat
"Hij die met een dronkaard bekvecht, kwetst een afwezige"
Ab amicis honesta petamus
"Laten we van onze vrienden louter eerzame dingen vragen"
Ab imo pectore
"Uit het diepst van het hart"
Ab uno disce omnes
"Leer allen kennen door (de misdaad van) één"
Acta est fabula
"Het verhaal is ten einde" (De laatste woorden van keizer Augustus, en van Romeinse toneelstukken)
Ad astra per aspera
"Naar de sterren via moeilijkheden"; Het motto van Kansas, de wapenspreuk van Gouda, en op de gedenkplaat van de Apollo 1-brand. (zie ook: "Per aspera ad astra")
Adde parvum parvo magnus acervus erit
"Voeg een beetje bij een beetje en je hebt een grote stapel" (Ovidius)
Ad fontes
"Naar de bronnen" (oproep tot gefundeerde bezinning)
Ad fundum
"Tot de bodem", "Terug naar de bron"
Ad impossibile nemo tenetur
"Je kunt niemand tot het onmogelijke verplichten"
Ad valvas
"Aan de deuren" (Aanduiding gebruikt om aan te geven dat aanvullende informatie op informatieborden zal verschijnen)
Adolescens laudandus, ornandus, tollendus
"De jongeman moet worden geprezen, onderscheiden en .... ter zijde geschoven" (Marcus Tullius Cicero, die dacht Octavianus te kunnen uitspelen tegen Marcus Antonius)
Aegroto dum anima est, spes est
"Zo lang een zieke nog reageert, is er hoop"
Age quod agis
"Doe wat je doet"
Age quod agis
modern: "Doe je ding"
Alea iacta est / Alea iacta sit
"De teerling is geworpen" / "De teerling zij geworpen" (Julius Caesar, toen hij de Rubicon overstak)
Alias
"(Anders) een andere identiteit"
Alibi
"Op een andere plaats"
Alma mater
"De voedende moeder"
Alter ego
"andere ik"
Amare et sapere vix deo conceditur
"Zelfs de goden kunnen niet verliefd en wijs zijn tegelijk"
A.M.D.G. (Ad Maiorem Dei Gloriam)
"Tot meerdere eer en glorie van God"
Amicus certus in re incerta cernitur
"Een echte vriend wordt in onzekere tijden opgemerkt"
Amor patriae nostra lex
"Vaderlandsliefde is onze wet"
Amor vincit omnia
zie Omnia vincit amor.
Amore, more, ore, re, nascuntur amicitiae
"Uit liefde, gebruiken, omgang en allerlei andere dingen, ontstaan vriendschappen".
Animalium hominumque saluti
"Tot heil voor mens en dier"
Aquila non captat muscas
"Een adelaar vangt geen vliegen"
Ardet Nec Consumitur
"Het brandt maar wordt niet verteerd" (Het motto van de abdij van Grimbergen)
Ars gratia artis
"Kunst uit liefde voor de kunst" (Het motto van MGM)
Ars longa, vita brevis
"Kunst is lang, het leven is kort" (Een zin van de Griek Hippocrates in een vertaling door Horatius, vaak gebruikt buiten de originele context; de kunst (kunde) was diens geneeskunde: het duurde langer dan een leven om die te beheersen. Tevens de wapenspreuk van de Medische Component van het Belgische leger.)

Aude audenda — "Waag wat gewaagd moet worden" als opschrift op een Sea King van het Belgische 40ste smaldeel.
Aude audenda — "Waag wat gewaagd moet worden" als opschrift op een Sea King van het Belgische 40ste smaldeel.

Ars vivendi
"De kunst van het leven"
Asinus ad lapidem non bis offendit eundem
"Een ezel stoot zich geen twee keer aan dezelfde steen"
Audaces fortuna iuvat
"Geluk is met de heldhaftigen" (Vergilius)
Aude audenda
"Waag wat gewaagd moet worden" (Motto van het 40ste smaldeel)
Audentes Deus iuvat
"God helpt hen die zelf wat durven"
Audi, vide, tace, si tu vis vivere
"Hoor, zie, zwijg, als je wilt leven"
Audi alteram partem
"Luister naar de andere kant"
Audiatur et altera pars
"Hoor en wederhoor"

Aurea Mediocritas: "De Gulden Middenweg"

Aut Caesar, aut nullus
"Of de keizer, of niemand"

B

Balnea vina venus corrumpunt corpora nostra, sed vitam faciunt balnea vina venus
"Baden, wijn en seks vernielen onze lichamen, maar baden, wijn en seks maken het leven"
Barba non fecit filosofum
"Een baard maakt nog geen filosoof" Beter is: Barba non facit philosophum.
Barbarus hic ego sum, quia non intellegor ulli
"Ik ben een barbaar daar ik door niemand begrepen word"
Beati pauperes spiritu
"Zalig zijn de armen van geest"
Beatus homo qui invenit sapientiam
"Gelukkig is de mens die wijsheid vindt/gevonden heeft" (motto Gymnasium Apeldoorn)
Beatus ille, qui procul hominibus
"Gelukkig hij die ver van de mensen woont"
Beatus, qui prodest, quibus potest
"Hij die iedereen helpt die hij kan helpen, is een gelukkig man"
Bene diagnoscitur, bene curatur
"Iets dat goed gediagnosticeerd wordt, kan genezen worden"
Bis dat, qui cito dat
"Hij die snel geeft, geeft tweemaal"
Bis repetita non placent
"Herhalingen vallen niet in goede aarde" (Horatius, Ars Poetica 365)
Bis repetita manent
"Wat men tweemaal herhaald heeft, blijft in de herinnering"
Bona diagnosis, bona curatio
"Een goede diagnose is een goed medicijn"
Bona valetudo melior est quam maximae divitiae
"Goede gezondheid is meer waard dan de grootste rijkdom"
Bene agere et nil timere
"Goed doen en niets vrezen!" (Familiespreuk van Albada Jelgersma)

C
Carpe diem
Carpe diem

Canes latrantes non mordent
"Blaffende honden bijten niet"
Canis timidus vehementius latrat quam mordet
"Een bange hond blaft heftiger dan hij bijt"
Carpe diem
"Pluk de dag" (Horatius)
Carpe diem quam minimum credula postero
"Pluk de dag, zo min mogelijk gelovend in/vertrouwend op de volgende" (Horatius)
Cave canem
"Pas op voor de hond"
Caveat
"Men zij op zijn hoede"
Caveat emptor
"Laat de koper op zijn hoede zijn"
Cede maiori
"Ga opzij voor uw meerdere"
Ceterum censeo Carthaginem delendam esse
"Overigens ben ik van mening dat Carthago verwoest moet worden" (Marcus Porcius Cato)
Cibi condimentum est fames
"Honger maakt elke maaltijd gekruid", oftewel "Honger maakt rauwe bonen zoet"
Citius, altius, fortius
"Sneller, hoger, sterker" (Olympische Spelen)
Cogito ergo sum
"Je pense donc je suis", "Ik denk, dus ik besta" (René Descartes ter bewijsvoering van zijn eigen bestaan)
Compos mentis
"Bij zijn volle verstand"
Concordia civium murus urbium
"Harmonie onder haar bewoners is de dikste muur van elke stad"
Concordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur
"De kleinen groeien door eendracht, de grootsten gaan ten onder door tweedracht"
Concordia res parvae crescunt
"Eendracht maakt macht" (letterlijk: "Door eensgezindheid groeien kleine dingen")
Condicio sine qua non
"Voorwaarde zonder welke (het gevolg) niet (zou ingetreden zijn)"
Confiteor
ik beken
Conjunctus viribus
"Met vereende krachten"
Conscia mens recti, famae mendacia ridet
"Wie zich bewust is van de waarheid, lacht om de leugens van het gerucht"
Consuetudinis vis magna est
"De macht der gewoonte is groot"
Consuetudo altera natura est
"Gewoonte is een tweede natuur"
Contradictio in terminis
"Tegenspraak in termen", "Interne tegenspraak"
Contraria contrariis curantur
"Tegenovergestelden worden genezen door tegenovergestelden" (Hippocrates)
Contra vim mortis non est medicamen in hortis
"Tegen de dood is geen kruid opgewassen"
Corvo quoque rarior albo
"het is een witte raaf"
Creatio ex nihilo
"Schepping uit het niets"
Credo quia absurdum
"Ik geloof erin omdat het absurd is" (Toegeschreven aan Tertullianus)
Cuius regio, eius religio
"wiens regio, diens religie", principe opgesteld bij de Vrede van Augsburg in 1555)
Cuiusvis hominis est errare
"Iedereen maakt fouten" (Cicero)
Cum non tum age
"Zo niet dan toch!"
Cum grano sale
"Met een korreltje zout"
Cum laude
"met lof" wordt gebruikt bij diploma's en promoties bij goede resultaten.
Cum tacent, clamant
wanneer ze zwijgen, roepen ze
Cura, ut valeas!
"Draag zorg, opdat het je goed zou gaan!"
Custodes Septentrionum
"Bewakers van het Noorden"

D

De gustibus (et coloribus) non est disputandum
"Over smaken (en kleuren) valt niet te twisten" (Motto studentenvereniging Icterus Antwerpen)
De minimis non curat praetor (of rex of lex)
"Triviale zaken zijn niet de zorg van de autoriteit (of 'koning', of 'wet')"
De mortuis nihil nisi bene
"Over de doden niets dan goeds"
Deliriant isti Romani
"Rare jongens, die Romeinen" (letterlijk: de Romeinen zijn gek!) (René Goscinny in Asterix, bij monde van Obelix) Beter is: Delirant.
Deo optimo (et) maximo
"De beste (en) grootste god"
Deo Vindice
"God verdedig ons" (Het motto van de Geconfedereerde Staten van Amerika)
Deo Volente
"Als God het wil"
Desinit in piscem mulier formosa superne
"De uitkomst beantwoordt niet aan de verwachtingen" (Horatius, Ars poetica)
Deus ex machina
"Een uitgedachte oplossing" (letterlijk: Een god uit een machine")
Deus vult!
"God wil het!", "Het is Gods wil!"
Diem perdidi
"Ik heb de dag verloren" (Titus)
Dies ater
"Een ongeluksdag"
Dies diem docet
"De dag leert de dag", "Wij zijn nooit klaar met leren"
Dies natalis
"Geboortedag"
Difficile est deponere longum amorem
"Het is moeilijk plots een lang gekoesterde liefde op te geven" (Catullus)
Dico Romanos hostes vincere posse
"Ik zeg dat de Romeinen hun vijanden kunnen overwinnen"
Dispar Vulgo
"Afwijkend van de grote massa"
Divide et impera
"Verdeel en heers"
Do ut des
"Ik geef opdat U zou geven"
Docendo discimus
"Door te onderwijzen leren wij"
Dolus an virtus, quis in hoste requirat?
het doel heiligt de middelen
Dolus bonus
een leugentje om bestwil
Domine dirige nos
"Heer, leid ons", "Heer, geef ons richting" (het motto van de City of London)
Dominus illuminatio mea
"De Heer is mijn licht" (het motto van de Universiteit van Oxford, afkomstig uit Psalm 26(27), v.1)
Donec eris felix multos numerabis amicos
"Zo lang je gelukkig bent, zul je veel vrienden hebben" (Ovidius, Tristia I,9,5)
Draco dormiens nunquam titillandus
"Kietel nooit een slapende draak" (Wapenspreuk van Zweinstein's Hogeschool voor Hekserij en Hocus-Pocus in de Harry Potter verhalen)
Duae tabulae rasae in quibus nihil scriptum est
"Twee zielen, geen enkele gedachte" (Stan Laurel; Slogan van de Laurel & Hardy fanclub Sons of the Desert).
Dulce et decorum est pro patria mori
"Het is zoet en gepast om voor het vaderland te sterven" (Horatius)
Dulcia non meruit, qui non gustavit amara
"Hij verdient het zoete niet, die 't bittere niet heeft gesmaakt" (Ovidius, Ars Amatoria III,5,11)
Dum anima est, spes est
"Waar er leven is, is er hoop"
Dum spiro, spero
"Zo lang ik adem, hoop ik"
Duobus litigantibus, tertius gaudet
"Als twee mannen bekvechten, is de derde blij"
Dura lex, sed lex
"De wet is hard, maar het is de wet"
Dura necessitas
"Noodzaak is hard"

E
Errare humanum est
Errare humanum est

E fructu arbor cognoscitur
"Aan de vruchten herkent men de boom"
E pluribus unum
"Eén uit velen", "Een uit de duizend"
Ecce homo
"Zie de mens" (Bijbel)
Ecce annum meum ergo Plato sum
"Zie mijn leeftijd dus ik ben Plato" (Plato)
Elephantum ex musca facere
"van een vlieg een olifant maken"
Errare humanum est. Perseverare diabolicum
"Fouten maken is menselijk (of zich vergissen is menselijk). Fouten herhalen is des duivels" (Seneca)
Esse est percipi
"Zijn is waargenomen worden" (George Berkeley)
Est modus in rebus
"Er is maat in de dingen" (Horatius, Satiren I, 1, 106).
Et ab nato mei, et nunc, et ad mortuum mei, bibi, bibo et bibibo
"Zowel sinds mijn geboorte, als nu, als tot mijn dood, dronk ik, drink ik, en zal ik drinken" (M. Soltani en T. Baar in hun Memoriae)
Eventus docebit
"De afloop zal het leren" (Livius)
Ex aequo (ook wel 'ex equo')
"Op gelijke voet, gelijkelijk".
Ex cathedra
"Vanaf de zetel" (gesproken vanaf de kansel)
Ex falso sequitur quodlibet
"Uit het ongerijmde volgt wat je maar wilt"
Ex oriente lux
"Het licht uit het Oosten"
Ex nihilo nihil fit
"Uit niets wordt niets" (ook wel de behoudswet in de filosofie en de exacte wetenschappen).
Excusatio non petita accusatio manifesta
"Een excuus waar niet om werd gevraagd, is een duidelijke (zelf)beschuldiging".
Exegi monumentum aere perennius
"Ik heb een monument opgericht dat het langer houdt dan brons" (Horatius, Odes III, 30, 1)
Exitus acta probat
"Het doel heiligt de middelen" (Ovidius)
Experientia docet (stultos)
"Al doende leert men (zelfs de dwazen)"
Extra ecclesiam nulla salus
"Buiten de kerk geen heil (redding of zaligheid)"
Extra muros
"Buiten de muren"

F

Fallit imago
"Schijn bedriegt" (letterlijk: beeld misleidt)
Fama nihil est celerius
"Niets is sneller dan een gerucht" (Livius)
Felix qui potuit rerum cognoscere (causas)
"Gelukkig is hij die de reden van dingen kon herkennen" (Variant op Vergilius, Georgica 2, 490)
Festina lente!
"Haast je langzaam!", "Haastige spoed is zelden goed" (Motto van keizer Augustus)
Fiat iustitia, ruat caelum
"Laat rechtvaardigheid geschieden, zelfs als de hemel naar beneden komt" (Ferdinand I)
Fiat lux
er moet licht zijn ( Fide, sed qui, vide
"Vertrouw, maar let op wie"
Fide, sed cui vide!
"Vertrouw, maar zie toe, wie"
Fluctuat nec mergitur
"Geschud door de golven, maar zij zal niet zinken" (Motto op het wapen van Parijs)
Fata morgana
"gezichtsbedrog" (van Modron of Morgan de Fee, een Romeinse schrikgodin)
Fortiter in re, suaviter in modo
"Sterk voor een zaak, kalm aan in de manier waarop"

G

Gloria victis
"Glorie aan de verslagenen"
Gloriae deus solem
"Alleen eer aan god" (schreef Beethoven onder zijn muziekstukken)
Graecia capta ferum vicit victorem
"Het verslagen Griekenland overwon zijn wilde veroveraar", Griekenland deed namelijk de Romeinse veroveraar zijn eigen, hogere cultuur overnemen)
Gutta lapidem cavat, non vi sed saepe cadendo
"De druppel holt de steen uit, niet met geweld, maar door keer op keer te vallen"

H

Habeas corpus
"Gij zult het lichaam krijgen".
Habemus papam
"We hebben een paus" (wordt uitgesproken door het Vaticaan om aan te tonen dat een nieuwe paus verkozen is)
Habent sua fata libelli
"Boeken hebben hun lotsbestemming"
Hannibal ante portas (ook 'Hannibal ad Portas')
"Hannibal voor de poorten", oftewel "Er staat een zéér groot gevaar te wachten"
Hic Rhodus, hic salta
"Dit is Rhodos - spring hier" Aesopos
Hic locus est ubi mors gaudet succurrere vitae
"Hier is de plaats waar de dood blij is het leven te helpen" (vaak te zien in anatomiezalen)
Hoc signo victor eris
"In dit teken zul jij overwinnen/winnaar zijn" (Droom van Constantijn over het rho-chi teken voor zijn strijd tegen Maxentius?
Hodie mihi, cras tibi
"Wat vandaag is voor mij (de dood), is morgen voor jou", vrij vertaald "Heden ik, morgen gij" (staat wel eens op grafstenen)
Homines quod volunt credunt
"Mensen geloven wat ze willen geloven" (Julius Caesar)
Homo sapiens non urinat in ventum
"Een wijs man plast niet tegen de wind in" (potjeslatijn)
Homo homini lupus (est)
"De mens (is) voor de mens een wolf" (Plautus, bekend geworden door Thomas Hobbes)
Homo sum, humani nihil a me alienum puto
"Niets menselijks is mij vreemd" (Cicero)
Hora est
"Het is tijd" (Wordt gebruikt op universiteiten na een promotie)
Hora fugit
"Het uur vliegt" (letterlijk: "het uur vlucht")
Hora ruit, tempus fluit
"Het uur snelt heen, de tijd vloeit weg"
Horum omnium fortissimi sunt Belgae
"Van allen zijn de Belgen de dappersten" (Julius Caesar), eerste geschiedkundige vermelding van de Belgae, de Oude Belgen, een Keltische stam die onze contreien bevolkte.
Hypotheses non fingo
"Ik verzin geen hypotheses" (Newton, Principia)
Graeca sunt, non leguntur
"Het is Grieks, het wordt niet gelezen"

I

Iacta alea est
"De teerling is geworpen" (zie Alea iacta est)
Idem dito
"precies hetzelfde" (eigenlijk: idem ditto)
Idem velle, idem nolle, id vera amicitia est
"Hetzelfde willen en hetzelfde niet willen, dát is ware vriendschap"
Ignorantia iuris nocet
"De wet niet kennen schaadt"
Ignorantia legis non excusat
"De wet niet kennen is geen excuus"
Ignoti nulla cupido
"Onbekend maakt onbemind"
Impossibilium nulla obligatio est
"Niemand kan verplicht worden het onmogelijke te doen" (Corpus Iuris Civilis)
Imprimatur
"Dat het gedrukt moge worden" (zie Nihil obstat)
Inquietum est cor nostrum, donec requiescat in Te
"Onrustig is ons hart, totdat het rust vindt in U" (Augustinus)
In cauda venenum
"Het venijn zit in de staart"
In Dei Nomine Feliciter
"Mogen wij in Gods naam gelukkig voortgaan" (motto Radboud Universiteit Nijmegen)
In dubio, abstine
"In geval van twijfel, onthoude men zich"
In dubio pro reo
"In twijfel, dan voor de beschuldigde"
In flagrante delicto
"Op heterdaad betrapt"
In hoc signo vinces
"in dit teken zul je overwinnen" (Goddelijke stem vertelt dit aan Constantijn de Grote tijdens zijn gewonnen slag tegen Maxentius)
In Lumine Tuo videmus Lumen
"In Uw licht zien wij het licht" Psalm 36:10 (motto Theologische Universiteit Kampen (PKN))
In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus caritas
"In het benodigde eenheid, in het betwijfelde vrijheid, in alles liefdadigheid"
In omnibus omnia
"Alles zit in alles vervat"
In vino veritas
"In wijn zit waarheid"
Infinitus est numerus stultorum
"Het aantal dwazen is ongeteld"
In nomine patris, filii et spiritus sancti
"In de naam van de vader, de zoon en de heilige geest"
Inter arma enim silent leges
"In tijden van oorlog zijn de wetten stil" (Cicero, Oratio Pro Annio Milone IV).
Inter arma enim silent Musae
"In tijden van oorlog zijn de kunsten stil" (Cicero, Oratio Pro Annio Milone IV).
Inter utrumque tene
hou het tussen beide uitersten
Intra muros
"Binnen de muren"
Ira furor brevis est
"Boosheid is een korte woede" (Horatius, epistles I, 2, 62).
Is fecit, cui prodest
"Gedaan door hem die ervan profiteert"
Ipsa scientia potestas est
"Wetenschap (kennis) is macht" (Confucius)
Iustitia omni auro carior
"Gerechtigheid is meer waard dan al het goud"
Iustitia omnibus
"Gerechtigheid voor allen"
In manibus vestris victoria est
"De overwinning ligt in jullie handen"

L

Labor(are) omnia vincit
"Werk overwint alles"
Lapsus calami
"Spellingsfout"
Lapsus linguae
"Spreekfout"
Lapsus memoriae
"Vergissing"
Lectori salutem
"Lezer gegroet"
Lex dura, sed lex
"De wet is hard, maar het is de wet"
Longa via est
"De weg is lang"
Luctor et emergo
"Ik worstel en kom boven" (Motto van Zeeland en lijfspreuk van St-Victorcollege in de tv-reeks De jeugd van tegenwoordig (televisieprogramma) )
Lucratori te salutant
"Zij die zich gaan verrijken, groeten u", een variant op "Morituri te salutant"

M

Major e longinquo reverentia
"Van afstand bezien, is alles mooi" Cornelius Tacitus, Annales 1.47
Malo accepto stultus sapit
"Een dwaas wordt door schade en schande wijs"
Manu militari'
"gewapenderhand"
Manus manum lavat
"De ene hand wast de ander"
Mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa
"Door mijn schuld, door mijn schuld, door mijn grote schuld"
Medicus curat, natura sanat
"De dokter zorgt voor zijn patiënt, maar de natuur geneest hem"
Memento, homo, quia pulvis es et in pulvem reverteris
"Bedenk, mens, dat gij stof zijt en tot stof zult wederkeren"
Memento mori
"Gedenk je sterfelijkheid" en ook ironisch genoeg "Gedenk te sterven"
Mens sana in corpore sano
"Een gezonde geest in een gezond lichaam"
Mens sana non potest vivere in corpore sicco
"Een gezonde geest kan niet leven in een droog lichaam" (Motto studentenvereniging Icterus Antwerpen - C. Nauta)
Mille periculis supersum
"Duizend gevaren kom ik te boven" (motto van de stad Bergen op Zoom)
Mirabile dictu
"Wonderlijk om te zeggen"
Morituri te salutant
"Zij die sterven gaan, groeten u" (gladiatoren)
Multi sunt vocati, pauci vero electi
"Velen zijn geroepen, slechts weinig uitverkoren"
Mundus vult decipi, ergo decipiatur
"De wereld wil bedrogen worden, laat haar dus bedrogen worden" (toegeschreven aan Petronius)
Mutua Fides
"wederzijds vertrouwen"

N
Opschrift op de toegangspoort van de vroegere Hollandse citadel (Citadelpark Gent)
Opschrift op de toegangspoort van de vroegere Hollandse citadel (Citadelpark Gent)

Natura abhorret vacuum
"De natuur verdraagt geen vacuüm"
Natura artis magistra
"De natuur is de leermeesteres van de kunst"
Navigare necesse est, vivere non est necesse
"het is nodig te varen, niet te leven" (handelen is soms belangrijker dan om zijn leven bekommerd zijn; dank zij het handelen kan men blijven leven)
Navita de ventis, de tauris narrat arator
"De schipper vertelt over de winden, de boer over de stieren"
Ne bis in idem
"Geen twee keer (vonnissen) over dezelfde zaak" (algemeen rechtsbeginsel)
Nec Fasces Nec Opes Sola Artis Sceptra Perennant
"Noch macht, noch rijkdom, maar slechts het gezag van de wetenschap blijft bestaan" (Opschrift op Uraniborg, Tycho Brahe)
Nec Jactantia, Nec Metu
"zonder woorden, zonder vrees" (belgische paracommando's)
Nec Hercules contra plures
"Zelfs Hercules kan er geen twee tegelijk aan"
Nec plus ultra
Nec Temere, Nec Timide
"Noch Roekeloos, Noch Vreesachtig" (Luchtmobiele Brigade)
Nemo auditur (propriam turpitudinem allegans)
"Niemand vindt gehoor (bij de rechter) wanneer hij zich beroept op zijn eigen schandelijk gedrag"
Nemo censetur lex ignorare
(letterlijk: Niemand wordt geacht de wet niet te kennen) "Eenieder wordt geacht de wet te kennen"
Nemo dat quod non habet
"Niemand kan geven wat hij niet heeft"
Nemo sine vitiis nascitur
"Niemand wordt zonder gebreken geboren" (Horatius, Satirae).
Nemo me impune lacesset
"Niemand zal me ongestraft tergen" In de vorm
Nemo me impune lacessit
wapenspreuk van de Engelse koninklijke familie in Schotland.
Neque ignorare (medicum) oportet quae sit aegri natura
"Noch betaamt het (de dokter) het temperament van de zieke man te negeren" (A. Cornelius Celsus, 'De Medicina', Pro-emium.)
Nescis quid vesper vehat
"Je weet niet wat de avond brengt"
Nescistis quo hora dominum veniet
"Jullie weten niet op welk uur de heerser zal komen". (Inscriptie staat boven de klok van de Dom in Triër)
Ne sutor supra crepidam
"Schoenmaker, blijf bij je leest"
Nihil est incertior vulgo
"Niets is wispelturiger dan de massa"
Nihil lacrima citius arescit
"Niets droogt sneller dan een traan"
Nihil novi (sub soli)
"Er is niets nieuws (onder de zon)"
Nihil obstat
"Er is geen enkel bezwaar (om dit document te drukken)" (zie Imprimatur)
Nil volentibus arduum!
"Niets is onmogelijk voor hen die willen!"
Nobilitas obligat
"Adeldom verplicht"
Noli me tangere
"Raak mij niet aan"
Nomen est omen
"Een naam is een voorteken"
Nomina odiosa sunt
"Namen zijn hatelijk"
Non bis in idem
"Geen twee keer (vonnissen) over dezelfde zaak" (algemeen rechtsbeginsel) (zie Ne bis in idem)
Non licet omnibus adire Corinthum
"Niet iedereen mag Korinthe bereiken" (Horatius, Brieven, I, 17, 36)
Non olet
"Het/hij/zij stinkt niet"
Non nobis solum nati sumus
"We zijn niet alleen voor onszelf geboren" (Cicero, De officiis 1,22)
Non omnia possumus omnes
"Niet iedereen kan alles doen" (Vergilius)
Non plus ultra
"Tot hier en niet verder" (Hercules, god)
Non scholae sed vitae discimus
"Je leert niet voor school, maar voor het leven" (Seneca). In werkelijkheid zei Seneca het omgekeerde: "Non vitae sed scholae discimus". Hij bedoelde: De jeugd doet niet zijn best voor de toekomst maar alleen omdat de leraar het van hem vraagt.
Non sequitur
"Dit volgt niet uit de premissen"
Non sum qualis eram
"Ik ben niet wat ik ben geweest"
Non ut edam vivo, sed ut vivam edo
"Ik leef niet om te eten, ik eet om te leven"
Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum
"De kleren maken niet de man, de man maakt de kleren"
Nondum amabam, et amare amabam
"Ik had niet lief, zelfs niet wanneer ik verlangde lief te hebben"
Nosce Orbis
"Ken de wereld"
Nosce te ipsum!
"Ken uzelf!"
Nulla est medicina sine lingua Latina
"Geen medicijnen zonder Latijn"
Nulla poena sine lege
"Geen straf zonder wetten"
Nullum crimen, nulla poena,sine praevia lege poenali
"Er is geen misdaad, (dus) geen straf als er geen voorafgaande (straf)wettelijke bepaling is" (beginsel uit artikel 1 van het wetboek van strafrecht)
Nulla regula sine exceptione
"Geen regel zonder uitzondering"
Nulla tenaci invia est via
"Voor de aanhouder is geen weg onbegaanbaar" (motto van de Nederlandse autofabrikant Spyker)
Nulli Cedo
"Ik wijk voor niets" (Algemene Infanterie)
Nullum humani mihi alienum
"Niets menselijks is mij vreemd"
Numquam iterum
"Nooit meer!"
Nunc aut nunquam
"Nu of nooit" (Korps Commandotroepen)
Nunc est bibendum
"Nu is het tijd om te drinken" (Horatius, Odes I, 37, 1)

O

O crassum ingenium! Suspicor fuisse Batavum
"Wat een plompe geest! Ik vermoed dat het een Nederlander was" (Erasmus)
O fortunatos nimium sua si bona norint, agricolas
"O gelukzalige landbouwers, die te weinig begrijpen hoe goed hun leven is" (Vergilius, Georgica 2, 458ff.)
O tempora, o mores!
"Wat een tijden, wat een zeden!"
Obscuris vera involvens
"Obscuriteit verbergt waarheid" (Vergilius).
Occasio furem facit
"De gelegenheid maakt een dief"
Oculi plus vident quam oculus
"Meerdere ogen zien meer dan slechts een"
Oderint dum metuant
"Ze mogen me haten, als ze me maar vrezen"
Odi profanum vulgus et arceo
"Ik haat het onbeschaafde gepeupel en houd het op een afstand" (Horatius, Carmina 3.1, zou ook gezegd kunnen zijn door de Markies de Cantecler de Barneveld)
Odi et Amo
"Ik haat en ik bemin" (Catullus)
Omnes eodem cogimur
"Wij worden allemaal naar één enkel punt samengedreven" (iedereen gaat dood)
Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt
"Alle mensen willen gezond zijn, maar vaak doen ze alles dat nadelig is voor hun gezondheid"
Omne principium difficile est
"In alles de eerste zijn is moeilijk"
Omnia mea mecum porto
"Ik draag al mijn bezittingen bij me"
Omnia vincit amor
"Liefde overwint alles" of vollediger: Omnia vincit amor, nos et cedamus amori (Vergilius, Eclogae 10.69). "Liefde overwint alles, laten wij ons ook overgeven"
Omnis vestra pugnaculum est occupo
All your base are belong to us
Omnium artium medicina nobilissima est
"Van alle kunsten is de geneeskunde de edelste"
Optimum medicamentum quies est
"Rust is het beste medicijn"
Ora et labora
"Bid en werk" (Motto van de Benedictijnen)

P

Pacta sunt servanda
"Overeenkomsten moeten nagekomen worden"
Panem et circenses
"Brood en spelen"
Parcere subiectis, sed debellare superbos
"De onderworpenen sparen, maar hen die zich hardnekkig blijven verzetten vernietigen", Vergilius, Aeneis 6.853 (stelregel van de Romeinse politiek)
Parvus numero, magnus merito
"Gering in aantal, groot in daden" (motto Koninklijke Luchtmacht).
Pax intrantibus
"Vrede de binnentredende" (boven entree van een huis)
Pax melior est quam iustissimum bellum
"Vrede is beter dan de rechtvaardigste oorlog"
Pecunia non olet
"Geld stinkt niet"
Per aspera ad astra
"Langs moeilijke (wegen) bereikt men de sterren" (motto van de NASA en de stad Gouda)
Periculum in mora
"Risico in uitstel" (Livius, Ab urbe condita, 38.25.13)
Pie Iesu domine, dona eis requiem
"Heilige Heer Jesus, geef hun rust. (Hagar)"
Poeta nascitur, orator fit
"Een dichter wordt geboren, een redenaar gemaakt"
Post hoc ergo propter hoc
"Erna, dus erdoor" (zie ook drogreden)
Post scriptum (P.S.)
"Na het schrijven"
Poscimur
"wij worden opgeeist" wij zijn niet vrij
Potior est, qui prior est
"Wie het eerst komt, wie het eerst maalt"
Potius sero quam numquam
"Liever laat dan nooit" (Livius)
Praesens absens
fysisch aanwezig, geestelijk afwezig
Primum non nocere
"Het belangrijkste is niet te schaden" (uit de Eed van Hippocrates).
Procul o, procul este profami
"blijf op afstand, niet ingewijden"
Promissum cadit in debitum
"het beloofde komt terecht bij het verschuldigde" (belofte maakt schuld)
Pugnans in Tenebris
Strijdend vanuit de duisternis (nacht) :De wapenspreuk van het 500 Squadron KLu (thans 620 sqd)
Pulchrum est digito monstrari et dicier, hic est
(dicier = archaisme voor dici) "Het is mooi met de vinger gewezen te worden en te horen zeggen: hij is het" (Het is leuk om bekend te zijn)
Pulvis et umbra sumus
"We zijn stof en schaduw" (Horatius, Carmina, boek IV, 7, 16).

Q

Quae caret ora cruore nostro
"Welke kust kent ons bloed niet?" (Horatius)
Qua Patet Orbis
"Zo wijd de wereld strekt" (Korps Mariniers)
Quanti canicula ille in fenestra
Het motto onder het wapen van Ankh-Meurbork ("How much is that doggy in the window")
Qui(s) custodiet ipsos custodes
"Wie bewaakt de bewakers" (Satiren van Juvenalis)
Qui habet aures audiendi audiat
"Wie oren heeft om te horen moet horen" (Bijbel)
Qui rogat, non errat
"Wie vraagt, dwaalt niet"
Qui scribit, bis legit
"Wie schrijft, leest twee keer"
Qui tacet, consentire videtur
"Wie zwijgt, stemt toe" (letterlijk: wie zwijgt, lijkt het er mee eens te zijn)
Qui vult dare parva non debet magna rogare
"Hij die wenst weinig te geven, zou niet veel moeten vragen"
Quid pro quo
"Voor wat hoort wat"
Quidquid agis, prudenter agas, et respice finem
"Wat je ook doet, doe het verstandig en denk na over het einde"
Quidquid discis, tibi discis
"Alles wat je leert, leer je voor jezelf"
Quidquid latine dictum sit, altum videtur
"Alles wat in het Latijn gezegd wordt, klinkt diepgaand"
Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes
"Wat er ook van zij, ik vrees de Grieken ook al geven zij geschenken. (Vergilius, Aeneïs)
Quirites!
"Burgers". Tekst van 'de kortste toespraak ooit', Caesar in 47 v.Chr. tegen het Xe legioen
Quisque sibi proximus
ieder is zichzelf het naast
Quod erat demonstrandum (Q.E.D.)
"Hetgeen te bewijzen viel"
Quod licet Iovi non licet bovi
"Wat Jupiter mag, mag een rund nog niet" (letterlijk: "Wat is toegestaan aan Jupiter, is nog niet toegestaan aan een rund")
Quod medicina aliis, aliis est acre venenum
"Het medicijn van de een, is het vergif van de ander"
Quod sis, esse velis nihilque malis
"Je moet willen zijn wie je bent en niets liever willen" (Martialis, Epigrammen)
Quot capita, tot sententiae
"Zoveel hoofden, zoveel meningen"
Quos vult perdere Iuppiter dementat prius
"Degenen die Jupiter in het verderf wil storten, ontneemt hij eerst hun zinnen"
Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra?
"Hoe lang nog, Catilina, zul je ons geduld op de proef blijven stellen?* (begin van Cicero's "Redevoering tegen Catilina").

R

Radix malorum est cupiditas
"Hebzucht is de wortel van alle kwaad" (thema van de Pardoner's Tale uit de Canterbury Tales)
Rara avis
"Een witte raaf" (letterlijk: "een zeldzame vogel")
Reddite ergo quae sunt Caesaris, Caesari
"Geef de Keizer wat des Keizers is" (Mattheüs 22,21)
Repetitio est mater studiorum
"Repetitie (herhaling) is de moeder van studie (studeren)"
Requiescat in pace
"Rust in vrede"
Res ad triarios rediit
(letterlijk: De zaak is teruggekomen tot de triarii), betekent dat er sprake is van een crisissituatie. Dit werd oorspronkelijk gebruik voor een gevecht dat misloopt.
Res, non verba
"Geen woorden maar daden" (letterlijk: "Daden, geen woorden")
Rete non tenditur milvio
"Het net wordt niet uitgebreid tot de vlieger"
Ridentem dicere verum
"al lachend de waarheid zeggen" (van Horatius)
Rideo Ergo Sum
"Ik lach, dus ik besta" (aansporing tot optimisme)
Risus abundat in ore stultorum
"De gek lacht om alles"
Roma locuta, causa finita
"Rome heeft gesproken, de zaak is beëindigd" een zaak is afgelopen en valt niet meer te betwisten
Romani ite domum
"Romeinen, ga naar huis" (Monty Python's Life of Brian, slogan op stadsmuur, parodie op "Yankees go home" uit de Amerikaanse Burgeroorlog, in eerste instantie foutievelijk Romanes eunt domus)
Rustica progenies semper villana fuit
"Het kroost van de boeren was altijd vilein (gemeen)"

S

Saepe morborum gravium exitus incerti sunt
"Vaak is de afloop van ernstige ziekten onzeker"
Saevis tranquillus in undis
"Rustig te midden van woeste golven" (lijfspreuk Willem van Oranje)
Salus aegroti suprema lex
"Het welzijn van de patiënt is de meest belangrijke wet"
Salus populi suprema lex esto
"Het welzijn van het volk zal de hoogste wet zijn" (motto van Missouri).
Sanis libris, vita lacuna
"Zonder boeken is het leven ledig"
Sapere aude
"Durf wijs te zijn"
Sator Arepo tenet opera rotas
"De zaaier Arepo houdt met moeite de wielen (tegen)" (magische maar betekenisloze spreuk, vaak aangetroffen in 5x5 magische vierkanten)
Semper excelsius
"Altijd beter" (wapenspreuk van K.A.V. Lovania Leuven)
Semper fidelis
"Altijd trouw" (ook wel afgekort als Semper Fi)
Servatis a periculum
"Bewaar ons voor het kwade"
Si parva licet componere magnis
"Als het toegestaan is kleine dingen met grote dingen te vergelijken"
Si quaeris peninsulam amoenam circumspice
"Als je een lieflijk schiereiland zoekt, kijk dan om je heen" (motto van Michigan).
Si vis amari, ama
"Als je bemind wilt worden, bemin (dan)"
Si vis pacem, para bellum
"Als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog" (door Vegetius in Epitoma rei militaris verwoord als "Qui desiderat pacem, bellum praeparat")
Sic iubeo, sic volo, et sit pro ratione voluntas mea
"Zo beveel ik, zo wens ik het, en laat mijn wil u tot reden zijn"
Sic semper tyrannis
"Zo vergaat het iedere tiran" (motto van de staat Virginia; vermeend geroepen door John Wilkes Booth na de moord op Abraham Lincoln).
Sic transit gloria mundi
"Alzo vergaat 's werelds schoonheid", gezegd tot de pausen na hun verkiezing.
Sic gorgiamus allos subjectatos nunc
"Wij houden een feestmaal op hen die ons onderdrukken" (vertaald uit het Engels: "We gladly feast on those who subdue us"). (motto van The Addams Family).
Sidera somnum suadent
"De sterren raden ons de slaap aan"
Similia similibus curantur
"Soort zoekt soort"
Similia similibus dissolventur
Gelijke zaken worden opgelost in gelijke zaken (spreuk van Griekse natuurfilosofen en alchemisten).
Sine ira et studio
"Zonder sterke vooringenomenheid vóór of tegen" (Tacitus)
Sine labore nihil!
"Zonder werk krijgt men niets!"
Sine labore non erit panis in ore
"Zonder arbeid zal er geen brood in de mond zijn"
Sine sole sileo
"Zonder de zon ben ik stil" (Spreuk op zonnewijzers)
Si decem habeas linguas, mutum esse addecet
"Zelfs al zou je tien tongen hebben, dan moet je ze toch stilhouden"
Sit tibi terra levis
"Moge de aarde zachtjes op je drukken" (Romeinse grafspreuk)
Si tacuisses, philosophus mansisses
"Als je had gezwegen, was je een filosoof gebleven"
Si vis pacem, para bellum
"Als je vrede wilt, bereid je voor op oorlog" (Vegetius, Epitoma rei militaris)
Si vis pacem, para iustitiam
"Als je vrede wilt, bereid gerechtigheid voor"
Sol iustitiae illustra nos
"Zonne der gerechtigheid verlicht ons. (motto Universiteit van Utrecht)" ([vergelijk Maleachi 4,1-2)
Sol lucet omnibus
"De zon schijnt voor iedereen"
Species decipit
"Schijn bedriegt"

SPQR - De senaat en het volk van Rome
SPQR - De senaat en het volk van Rome

S.P.Q.R.
"De senaat en het volk van Rome" (Senatus populusque Romanus) (Vaak wordt de R vervangen door een andere letter, bijvoorbeeld: S.P.Q.B., waarin de B voor Brussel staat)
Stante pede
"onmiddellijk", "op staande voet"
Stupor Mundi
"De verbazing van de wereld" (Titel van Frederik II)
Stultus stulte loquitur
"Een dwaas spreekt op dwaze wijze"
Suamet ipse fraude captus
"In zijn eigen list gevangen" (Livius, Ab Urbe Condita, 27.28.13)
Sub iudice
"Onder de rechter", nog in behandeling bij een rechterlijke instantie.
Summum ius summa iniuria
"Meer wetten, minder gerechtigheid" (Cicero, De officiis I, 10, 33)
Sum quod eris
"Ik ben wat jij zult zijn" (tekst op grafstenen)
Sunt pueri pueri, pueri puerilia tractant.
"Kinderen zijn kinderen, kinderen gedragen zich kinderachtig"
Sutor, ne ultra crepidam!
"Schoenmaker, blijf bij uw leest!"
Suum cuique
"Ieder het zijne" (ieder krijgt wat hem toekomt)
Suus rex reginae placet
"Aan de koningin bevalt haar koning (het meest)"

T

Tale quale
"Zoals het reilt en zeilt" (zoals het is)
Tarde venientibus ossa
"Voor de laatkomers, enkel de beenderen"
Temet nosce
"Ken uzelf" (zie ook: Nosce te ipsum!)
Tempora mutantur et nos mutamur in illis
"De tijden zijn veranderd en wij veranderen mee" (Augustinus van Hippo)
Tempus fugit
"Tijd vliegt".
Tempus omnia revelat
"Tijd onthult alles"
Terminus ante quem
"Limiet (eindpunt) waarvoor... (zie: relatieve chronologie)"
Terminus post quem
"Limiet (eindpunt) waarna... (zie: relatieve chronologie)"
(Equo ne credite, Tuecri...) Timeo Danaos et dona ferentes
"(Vertrouwt dat paard niet, Trojanen...) Ik vrees de Danaeërs (de Grieken) ook als zij geschenken brengen" (Vergilius, Aeneis, 2, 49) gemompeld door Laocoön als hij zijn Trojaanse stadsgenoten waarschuwt voor het Trojaans Paard.
Terra marique potens
"Onverslaanbaar ter land en op zee" (Wapenspreuk van de O'Malleys)
Totus Tuus
"Geheel de uwe" (Wapenspreuk van Paus Johannes Paulus II)
Tres faciunt collegium
"Met z'n drieën vormt men een gezelschap"
Tu es sacerdos in aeternum
je bent priester voor altijd (bij de aanstelling van een katholieke priester)
Tum podex carmen extulit horridulum
"Toen stiet de aars een ruw lied uit"
Tum tua res agitur, paries cum proximus ardet
"Dan staat ook jouw zaak op het spel, wanneer het huis naast jou in brand staat"
Tunica pallio propior est
"Het hemd is nader dan de rok"

U

Ubi bene, ibi patria
"Waar men zich goed voelt, daar is zijn vaderland"
Ubi caritas, Deus ibi est
"Waar zorgzaamheid is, daar is God"
Ubi concordia, ibi victoria
"Waar harmonie, daar heerst victorie"
Ubi dubium, ibi libertas
"Waar twijfel is, is vrijheid"
Ubi fumus, ibi ignis
"Waar rook is, is vuur"
Ubi societas, ibi ius
"Waar een maatschappij is, daar is recht"
Ubi mel ibi apes
"Waar honing is, zijn bijen"
Ubi pus evacua
"Waar pus zit, verwijder het"
Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia
"Waar gij zijt Gaius, zal ik, Gaia, zijn"
Una salus victis, nullam sperare salutem
"De enige zekerheid voor de verliezers, is geen heil te verwachten" (Vergilius, Aeneis, II, 354)
Uno sumus animo
"Wij zijn één van geest" (motto van Stedelijk Gymnasium Leiden)
Unum castigabis, centum emendabis
"Door er één te straffen, kan men er honderd tot beter inzicht brengen"
Urbi et orbi
"Voor de stad (Rome) en voor de wereld" (de pauselijke zegen)
Usus magister est optimus
"Ervaring is de beste leermeester" (Cicero)
Uxor formosa et vinum sunt dulcia venena
"Mooie vrouwen en wijn zijn zoet venijn"
Ut ameris, amabilis esto
"Om te (kunnen) beminnen, moet ge beminnelijk zijn" (Ovidius)
Ut sementem feceris ita metes
"Zoals je zaait zal je oogsten"
Ut sis nocte levis, sit cena brevis!
"Laat het avondmaal kort zijn, opdat je 's nachts licht bent"
Ut desint vires, tamen voluntas laudanda est
"hoewel de krachten ontbreken, toch moet de wil geprezen worden"

V

Vae Victis
"Wee de overwonnenen" (Volgens de overlevering gezegd door de Gallische leider Brennus, toen de verslagen Romeinen protesteerden tegen de hoogte van de schatting die hij hun oplegde.)
Vanitas vanitatum et omnia vanitas
"IJdelheid der ijdelheden en alles is ijdelheid" (Prediker 1:2)
Varietas delectat
"Verandering van spijs doet eten" (Seneca e.a.)
Varium et mutabile semper femina
"de vrouw is altijd een wisselvallig en veranderlijk ding" (Vergilius)
Velle non discitur
"Willen kun je niet leren"
Veni, vidi, vici
"Ik kwam, ik zag, ik overwon" (letterlijk: "Ik ben gekomen, ik heb gezien, ik heb overwonnen" (Julius Caesar na zijn snelle overwinning op koning Pharnacus van Pontus)
Veni, vidi et capiebar ad anum
"Ik kwam, ik zag en werd vanachter belaagd" (Volgens Carthaagse overlevering gezegd door Hannibal na zijn tocht over de Alpen toen zijn leger bloedig van achteren werd overrompeld door dat van Fabius Maximus)
Ventis secundis, tene cursum
"Als de wind gunstig is, behoud koers" ("Go with the flow")
Verba docent, exempla trahunt
"Woorden onderwijzen, voorbeelden doen navolgen"
Verbum domini lucerna pedibus nostris
"Het woord van de Heer is een lamp voor onze voeten" (oorspronkelijk motto van de Rijksuniversiteit Groningen, afkomstig uit psalm 119, vers 105)
Verba volant, scripta manent
"Woorden vervliegen, het geschrevene blijft"
Veritas odium paret
"Waarheid zaait haat"
Vestes virum facit
"Kleren maken de man"
Vi Veri Veniversum Vivus Vici
"Met de kracht van de waarheid heb ik het universum veroverd" ("By the Power of Truth I have conquered the Universe")
Vi victa vis
"Geweld is door geweld geveld"
Vicit vim virtus
"Moed heeft het geweld overwonnen" (Wapenspreuk van de stad Haarlem)
Victrix causa diis placuit sed victa Catoni
"De Goden stonden aan de kant van de overwinnaar, maar Cato de Jongere aan die van de overwonnene"
Video meliora proboque, deteriora sequor
"Ik zie het betere en sta erachter, maar toch volg ik het slechtere" (Ovidius, Metamorphoses, bij monde van Medea)
Vindicat atque polit
"Handhaaft en beschaaft"
Vinum et musica laetificant cor
"Wijn en muziek verlichten het gemoed"
Vivat, crescat, floreat
"Hij leve, groeie, bloeie" (Lijfspreuk van St-Jozefscollege in de tv-reeks De jeugd van tegenwoordig (televisieprogramma) (2007)
Volenti non fit iniuria
"Door hetgeen men zelf wil kan men geen onrecht ondergaan"
Vox populi, vox Dei
"De stem van het volk, de stem van God"
Vulpes pilum mutat, non mores
"Een vos verliest wel zijn haren maar niet zijn streken"