Stijlfiguren » Chiasme (chiasmus)

Een chiasme is een kruisstelling: twee woorden of woordgroepen worden gespiegeld in volgorde (ABBA). Vaak wordt dit gebruikt om een tegenstelling of een sterke samenhang te benadrukken.

Functie

• Het zorgt voor symmetrie en balans in de zin.
• Het kan een tegenstelling scherper laten uitkomen.
• Het maakt de formulering krachtiger en memorabeler.

In het Latijn

Te digna sequar, tu dignus amari – “Ik ben waard jou te volgen, jij waard bemind te worden.”
De woordvolgorde kruist: ik–jou ↔ jij–mij.

In een toespraak

Vraag niet wat jouw land voor jou kan doen,
maar wat jij voor jouw land kan doen.

(John F. Kennedy, inaugurale rede, 1961). De spiegelstructuur geeft de zin retorische kracht.

Bij Cicero

Non ut edam vivo, sed ut vivam edo – “Ik leef niet om te eten, maar ik eet om te leven.”
De omgekeerde structuur benadrukt het contrast tussen doel en middel.

In modern Nederlands

Je moet leven om te leren,
niet leren om te leven.

De spiegeling maakt de boodschap kort, krachtig en gemakkelijk te onthouden.